Romatizmal hastalıkların önemli bir bölümünün kesin nedeni bilinmemektedir. Romatizmal hastalıkların çoğu bulaşıcı değildir. Kalıtsal özellikler (genetik yatkınlık) birçok hastalıkta olduğu gibi romatizmal hastalıklarda da önem taşımakta, her hastalık için farklı çevre faktörlerinin etkili olduğu düşünülmektedir. Eklemlerdeki yükü artıran şişmanlık veya damar yapısını bozan sigara kullanımı gibi dış etkenlerin engellenmesi romatizmalı hastalar için de yararlıdır.
Romatizmal hastalıkların bir bölümünde hastalığın ortaya çıkmasında iltihap rol oynamaktadır (iltihaplı romatizma). İltihap normal şartlarda vücudun dış etkenlere karşı geliştirdiği bir savunma mekanizmasıdır. İltihap gelişmesinin amacı dokulara zarar verebilecek mikropları ve diğer yabancı maddeleri veya zarar görmüş dokuyu tahrip etmek, yok etmek sınırlamak ve yoğunluğunu azaltmaktır. İltihap olan bir bölgede ağrı, sıcaklık artışı, kızarma, şişme ve haraket ettirmekte güçlük ortaya çıkar. Eklem kemikler arasındaki birleşme bölgesidir. Bazı eklemlerimiz çok hareketlidir (dirsek, diz, parmaklar, ayak bileği eklemleri) bazı eklemlerimiz ise sadece kemiklerin birleşmesini sağlar (kafatasımızdaki eklemler). Omurgamızda da boyun ve belimizi hareket ettirmemizi sağlayan eklemler vardır. Eklemlerde iltihap bulunmasına artrit denir. Bu durumda eklemde ağrı, şişme, kızarıklık (her zaman olmayabilir), sıcaklık artışı ve hareket güçlüğü olur. Artritli eklemlerde özellikle sabahları hareket güçlüğü (tutukluk) belirgindir. Eklem içinde iltihap genellikle eklem zarından başlar (sinovit). Romatizmal hastalıklarda eklem çevresinde yumuşak dokularda (bursit), bağlarda (tendinit), kaslarda (miyozit), kıkırdakta (kondrit) ve damarlarda (vaskülit) iltihap ortaya çıkabilir. Nadir olarak iltihap dokuya (ekleme) mikropların girmesi ve üremesi ile ortaya çıkar (septik artrit). Vücudun yapıtaşlarından olan bazı maddeler yatkın kişilerde eklemde çöken kristaller oluşturarak (ürik asit, ürat) iltihaba neden olabilir (Gut artriti). İltihaplı romatizmaların çoğunda ise iltihabın oluşmasını sağlayan mekanizmalar tam olarak bilinmeyen nedenlerle bozularak iltihaba yol açmaktadır. Bu normal dışı durumun tam nedenleri ve önleyici yolları bilinmemektedir (romatoid artrit, ankilozan spondilit vb). Uzun süren ve tedavi edilemeyen artritler eklemlerde şekil bozukluğuna ve eklemin hiç hareket edememesine yol açabilirler. Halsizlik ve yorgunluk artritli hastalarda diğer belirtilere sıklıkla eşlik eder.